Gumus Maden Mosque

Amasya' ya 70 Km. Merzifon' 22 km olan Gümüşhacıköy İlçesi Gümüş Kasabası’nda Maden Mahallesi’nde yer almaktadır
Maden Camii - Amasya Gümüşhacıköy İlçesi Gümüş Beldesi’nde Maden olarak bilinen dağ eteğindeki meyilli yerleşim yerinde bulunmaktadır. Burada bir Ermeni mahallesi vardı. Papaz A. Safrastyan’ın envanterinde 1320 yılınsa inşa edildiği yazılıdır. (2) Verilen tarih hicri olsa gerek ; miladi olarak 1907’ye karşılıktır.
Türk kaynaklarında ise kilise 1800’lü yıllarda yaptırılmış daha sonraları camiye çevrilmiştir. ‘Tarihin Belgeseli’ yapımcısı Ismail Yağcı, kilisenin Ermeni Nazar Usta tarafından yapıldığına dair yazılı belgelerin olduğunu açıklamakta. 1907 tarihi ise deprem sonucu hasara uğrayan kilisenin restorasyon tarihi olabilir.

Doğu-batı yönünde tümüyle dikdörtgen planlıdır. İç mekan üç sahına bölünmüş olup; ahşap süslemelerinin tümü, kiliseden çevrilen caminin orijinal süslemeleridir.
Cephe duvarlarının köşeleri silme taş, beden duvarları normal taş örgülüdür. Son cemaat yeri, batıdadır. Dört sütun üzerine oturan üç adet kubbeyle örtülüdür. Ana mekanın çatkısı ise alaturka kiremitle kaplı olup üç sıra kirpi saçaklıdır.
Kapı üzerindeki kitabesi siliktir.
Kiliseyken doğuda bulunan ve Hristiyanların ainde kullandıkları sunağın bulunduğu apsis kısmı yıkılmış ve düz duvar olarak kapatılmıştır.

2005 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğünce restorasyonu yapılan yapının, tonoz yüzeyinde badananın temizlenmesiyle ‘mucize’ (!) sonucu freskolar açığa çıkarılmıştır. Hıristiyan ziyaretçilerin oldukça ilgisini çeken bu figürler, cami tavanına yapılan açılır kapanır bir sistem sayesinde sergilenebilmektedir.

1915’te Ermeni halk zorunlu tehcire zorlanırken, Rum teba, 30 Ocak 1923 Lozan Antlaşması çerçevesinde 1924 yılında mübadele ile Batı Trakya’daki Türk göçmenler ile takas edilmişlerdir. Mahallede Hristiyan kalmadığından Ermeni Surp Garabed Kilisesi mirascısı bulunmadığından, Maden camii (günümüzde Yeni Camii) olarak 1928 kullanılmaya başlanmış, 1928 yılında mihrap eklenmiştir. Rum kilisesi olarak ileri sürülen Ermeni kilisesi, Lozan anlaşmasının mübadele maddeleriyle devlet eline geçirilmek istenmesi muhtemeldir.

Çan kulesi taşları ile minare inşa edilmiştir. Tabanda kilise olan bina depremlerle hasara uğradığından 2006 yılında başlatılan restorasyonla Hristiyanlık usullerine göre derlenmiş iç yapı camiye dönüştürülmek için düzenlenmiştir.

Bir caminin kiliseye çevrilmesi Türkiye’de mümkün değil. Fakat Lozan Anlaşması’na göre kiliselerin camiye çevrilemeyeceği yerler vardır. Mesela İstanbul’da Kadıköy, (Milliyet, 25.08.2009)

Gümüş tam bir tarih kokuyor tam bir tarihi mekan

Konum yanlış maalesef. Gümüş Maden Camii 5 km uzaklıktaki köydeymiş. Diğer konum doğru. Yol kenarındaki camiden sağa girince tabela var. Cami güzel ama köyün iç yolları berbat, kazıp söküp bırakmışlar. Camiye bakılmış ama köy sokakları dökülüyor araç zor geçti temmuz ayında.